بیکربنات سدیم یا جوش شیرین، یکی از مواد پرکاربرد در صنایع مختلف است که در بسیاری از زمینهها مانند آشپزی، صنایع آرایشی و بهداشتی، شویندهها و تنظیم pH به کار میرود. بسیاری از افراد این دو واژه را متفاوت میدانند، اما جالب است بدانید که در حقیقت بیکربنات سدیم و جوش شیرین همان ترکیب شیمیایی هستند که با نامهای مختلف شناخته میشوند. جوش شیرین در واقع همان بیکربنات سدیم خالص محسوب میشود. اگر میخواهید بدانید که این دو ماده در چه زمینههایی کاربرد دارند و چه تفاوتهایی با هم دارند، ادامه مطلب را از دست ندهید.
بی کربنات سدیم چیست
بی کربنات سدیم که با نامهای جوش شیرین، سدیم هیدروژن کربنات یا کربنات سودا شناخته میشود، یک ترکیب نمکی با فرمول شیمیایی NaHCO3 است. این ماده در صنایع مختلف مانند تولید مواد شوینده، پخت نان و کیک، و درمان بیماریهای ناشی از اسیدیته بالا مانند سوزش معده کاربرد دارد. بی کربنات سدیم در دمای بالاتر از 149 درجه سانتیگراد تجزیه شده و دیاکسید کربن تولید میکند که به پف کردن محصولات پخت کمک میکند. همچنین این ماده در واکنش با اسیدها و بازها، محلولهای قلیایی ملایم ایجاد میکند.
کاربردهای بیکربنات سدیم
بیکربنات سدیم یا جوش شیرین، یک ترکیب شیمیایی با کاربردهای متنوع است که در زندگی روزمره و صنعت بسیار مورد استفاده قرار میگیرد. مهمترین کاربردهای آن عبارتند از:
- کنترل آفات: بیکربنات سدیم میتواند به عنوان یک سم آفات طبیعی برای از بین بردن حشرات مزاحم مانند سوسکها به کار رود.
- حذف رنگ و خوردگی: برای پاکسازی سطوح از لکهها و رنگها و همچنین جلوگیری از خوردگی استفاده میشود.
- متعادلکننده pH: به کمک بیکربنات سدیم میتوان pH مواد مختلف را تنظیم و متعادل کرد.
- قارچکش موثر: این ماده به عنوان یک قارچکش طبیعی و موثر برای از بین بردن قارچها و بیماریهای گیاهی مورد استفاده قرار میگیرد.
- خاموش کردن آتش: برای خاموش کردن آتشهای کوچک ناشی از گریس یا مشکلات الکتریکی کاربرد دارد.
- آنتی اسید: بیکربنات سدیم برای درمان سوزش معده و سوء هاضمه به عنوان یک آنتیاسید طبیعی مصرف میشود.
- استفاده در محصولات بهداشتی: این ترکیب در برخی از دهانشویهها و خمیردندانها برای بهبود بهداشت دهان و دندان به کار میرود.
- پاککننده لکهها و بوی بد: بیکربنات سدیم به عنوان یک ماده شوینده قوی برای از بین بردن لکههای چای، قهوه یا بوی بد لباسها استفاده میشود.
جوش شیرین چیست؟
جوش شیرین یک ماده تخمیرکننده است که به آن بی کربنات سودا نیز گفته میشود. این ماده قبل از پخت به مواد اولیه اضافه میشود تا با تولید دیاکسیدکربن باعث افزایش حجم آنها و بهبود بافت غذا شود. برای این که جوش شیرین به درستی عمل کند، باید با رطوبت ترکیب شود و با یک ماده اسیدی واکنش دهد تا فرآیند تخمیر انجام گیرد و حجم مواد بیشتر شود.
از آنجایی که این واکنش نیاز به اسید دارد، جوش شیرین معمولاً در دستورهای غذایی که شامل موادی اسیدی مانند مخمر، آب لیمو، شکلات، دوغ یا عسل هستند، استفاده میشود. جوش شیرین همچنین یکی از اجزای اصلی بیکینگ پودر است. بیکینگ پودر از ترکیب جوش شیرین با اسید تارتار و دیگر نمکها به دست میآید. جوش شیرین در دو نوع صنعتی و خوراکی موجود است.
کاربرد جوش شیرین
جوش شیرین، یکی از مواد پرکاربرد در آشپزی است که عمدتاً به عنوان عامل تخمیرکننده در تهیه بسیاری از محصولات غذایی مورد استفاده قرار میگیرد. هنگامی که جوش شیرین با رطوبت و مواد اسیدی مانند ماست، شکلات، دوغ یا عسل ترکیب میشود، واکنش شیمیایی تولید میکند که باعث آزاد شدن حبابهای دی اکسید کربن میگردد. این حبابها در دمای بالا در فر باعث افزایش حجم خمیر و انبساط آن میشوند و در نتیجه، حجم محصولات پخته شده نیز بیشتر میشود. در حقیقت، گرما باعث میشود جوش شیرین با آزاد کردن دی اکسید کربن به عنوان یک عامل افزایشدهنده عمل کند.
با این حال، جوش شیرین به محض تماس با رطوبت واکنش نشان میدهد، بنابراین باید بلافاصله به مواد خشک اضافه شود. این ماده یکی از اجزای اصلی در تهیه نان، شیرینی، کیک و بیسکویت است. علاوه بر این، میتوان آن را با بکینگ پودر جایگزین کرد.
در گذشته، از جوش شیرین برای نرم کردن سبزیجات در پخت آنها استفاده میشد، اما امروزه بیشتر مردم سبزیجات سفتتر را ترجیح میدهند.
- در گذشته، جوش شیرین برای نرم کردن سبزیجات در هنگام پخت به کار میرفت، اما امروزه بسیاری از افراد تمایل دارند سبزیجات سفتتری را مصرف کنند.
- امروزه جوش شیرین بیشتر در آشپزیهای آسیایی و آمریکای لاتین برای نرم کردن گوشتها استفاده میشود. این ماده همچنین در پخت نان یا تهیه غذاهای سرخشده، بهویژه برای افزایش تردی و بهبود بافت، مورد استفاده قرار میگیرد.
- از دیگر کاربردهای جوش شیرین، استفاده آن برای شستشوی میوهها و سبزیجات است که به پاکسازی آفتها و ناخالصیها کمک میکند.
تفاوت بیکربنات سدیم و جوش شیرین:
در واقع، این دو اصطلاح به یک ماده اشاره دارند، اما کاربردهای مختلفی دارند. بیکربنات سدیم بیشتر در آشپزی مورد استفاده قرار میگیرد، در حالی که سدیم هیدروژن کربنات عمدتاً در تحلیلهای شیمیایی به کار میرود. تفاوت اصلی میان این دو اصطلاح بیشتر به نوع و گرید آنها مرتبط است.
- اسم محصول: بیکربنات سدیم، نام تجاری سدیم هیدروژن کربنات است.
- مصرفکنندگان: بیکربنات سدیم عمدتاً توسط شیمیدانان، تحلیلگران و صنعت داروسازی استفاده میشود. در حالی که گرید خوراکی آن در آشپزی، توسط سرآشپزان، نانواها و قنادها به کار میرود.
- دسترسی به محصول : بی کربنات سدیم معمولاً در فروشگاههای مواد شیمیایی مانند فروشگاههای شیمیایی یافت میشود، در حالی که گرید خوراکی آن در فروشگاههای مواد غذایی در دسترس است.
- تفاوت در کاربردها: در گرید صنعتی، این ماده در کنترل آفات، حذف رنگ و خوردگی، تنظیم pH، به عنوان قارچکش، آنتیاکسیدان در درمان سوء هاضمه اسیدی، دهانشویهها، خمیردندانها و حتی در از بین بردن لکهها و بوهای بد لباسها کاربرد دارد. گرید خوراکی بیکربنات سدیم نیز در آشپزی به عنوان عامل خمیرکننده، افزایش حجم و انبساط مواد غذایی و در ترکیب با نان، شیرینی، کیک و بیسکویتها مورد استفاده قرار میگیرد.
در کل، سدیم هیدروژن کربنات معمولاً به عنوان مادهای شیمیایی در گرید صنعتی شناخته میشود، در حالی که بیکربنات سدیم به گرید خوراکی این ماده اطلاق میشود.
فرق بی کربنات سدیم با جوش شیرین در پخت و پز
بیکربنات سدیم و جوش شیرین هر دو یک ماده شیمیایی مشابه هستند، اما تفاوت اصلی آنها در نام و گریدشان است. جوش شیرینی که در فروشگاههای مواد غذایی پیدا میشود، در حقیقت بیکربنات سدیم خالص با گرید خوراکی است. در صنعت نانوایی، مقادیر کمی از جوش شیرین به مخلوط آرد، شکر، تخممرغ، کره و دیگر مواد افزوده میشود. این ماده در پخت کیک و کلوچه نیز کاربرد زیادی دارد. زمانی که جوش شیرین در فرآیند پخت استفاده میشود، با آزاد کردن گاز کربن دیاکسید به بهبود کیفیت پخت و بهبود بافت و طعم محصولات کمک میکند. بنابراین، تفاوت اصلی بیکربنات سدیم با جوش شیرین در نام و نوع گرید آنهاست که جوش شیرین اغلب به عنوان گرید خوراکی بیکربنات سدیم شناخته میشود.
جمع بندی
بیکربنات سدیم و جوش شیرین یکی هستند و فرمول شیمیایی یکسان NaHCO₃ دارند. تفاوت اصلی این دو در کاربردهایشان است. جوش شیرین بیشتر برای پختوپز، شیرینیپزی و حتی به عنوان دارو استفاده میشود. در حالی که بیکربنات سدیم در صنایع مختلف، مانند تمیزکاری، داروسازی و حتی محصولات بهداشتی کاربرد دارد. پس میتوان گفت جوش شیرین نوع خاصی از بیکربنات سدیم است که در آشپزی به کار میرود. اگر هنوز از این ترکیب استفاده نکردید، فرصت رو از دست ندید!
